Daha çox idmançılarda rast gəlinən menisk zədələnməsi hər kəsin yaşaya biləcəyi bir problemdir. Menisk yırtığı diz çökərkən, idman edərkən və ya ani bir hərəkətlə baş verə bilər. Menisk  problemləri dizdən gələn səs, şişkinlik, sərtlik və dizin əyilməməsi kimi əlamətlərlə ortaya çıxır.

Menisk nədir?

Menisk baldır sümüyü ilə bud sümüyünün arasında yerləşən, zərbələri udaraq amortizator rolunu oynayan və sümüklərin aşınmasının qarşısını alan, C formalı sərt, rezin qığırdaq parçasıdır. Diz oynağı 3 sümükdən ibarətdir, bunlar bud (femur), ayaq (tibia) sümüyü və öndəki diz qapağı (patella) sümüyüdür. Oynaq səthləri bir-birinə çox uyğun olmadığı üçün diz oynağı; oynaq bağları və qığırdaqlı menisklər tərəfindən gücləndirilir.

Hər dizdə daxili və xarici iki menisk var. “C” formalı menisklər sıxılmaya müqavimət göstərmək üçün sıx toxunmuş kollagen lifləri olan elastik strukturlardır. Diz yastıqları və oynaq arasında amortizator rolunu oynayan menisklər; o, yükün daha geniş əraziyə yayılmasına imkan verir və oynaq qığırdaqlarını yüksək təzyiqdən qoruyur.

Menisk yırtığı (zədəsi) nədir?

Menisk yırtığı, hər hansı bir fəaliyyətdə dizə həddindən artıq bədən çəkisi qoyulması səbəbindən dizin əyilməsi və ya fırlanması nəticəsində meydana gələn ən çox görülən diz qığırdaq zədəsidir.

Menisk  yırtıqlarının növləri və dərəcələri hansılardır?

Menisk  zədələri fiziki xüsusiyyətlərinə və yırtığın meydana gəldiyi sahəyə görə təsnif edilir.

Fiziki xüsusiyyətlərinə görə;

  • Oynaq üzünə perpendikulyar (şaquli)
  • Uzunlamasına
  • Transvers (radial-eninə)
  • Oynaq səthinə paralel (üfüqi) olaraq təsnif edilir.
  • Müxtəlif növ yırtıqlar
  • Oblik (oblik menisk  yırtığı), bel yırtıqları; perpendikulyar və paralel yırtıqların birləşməsidir. Bəzi sıx görülən yırtıq formalara vedrə tutacağı və ya tutuquşu dimdiyi kimi xüsusi təsviri adlar verilmişdir.


Ən çox görülən menisk  yırtıqları hansılardır?

Ən çox görülən menisk yırtıqları aşağıdakılardır;

  • Menisk yırtıqları ən çox görülən menisk zədələridir. Bu cür menisk yırtıqları adətən gənc xəstələrdə travma nəticəsində yaranır.
  • Şaquli uzununa menisk  yırtığı
  • Degenerativ menisk  yırtıqları
  • Radial (eninə) menisk  yırtığı
  • Horizontal menisk  yırtığı
  • Bir çox xüsusiyyətə malik olan mürəkkəb yırtıqlar

Menisk zədələnmələrinin səbəbləri

Menisk yırtıqları idman kimi fəaliyyətlərdə zərbə və ya burxulma, yaşlılarda zamanla aşınma və ya bəzi anadangəlmə problemlər səbəbiylə travmatik olur.

  • İdmançılarda topa vurmaq və ya tutmaq üçün birdən dizini çevirmək və ya əymək cəhdi qığırdaq yırtılmasına səbəb ola bilər.
  • Dizlərdə artrit varsa, menisk yırtılmağa meyllidir
  • Diz çökmək, çömbəlmək və ya ağır bir şey qaldırmaq menisk yırtılmasına səbəb ola bilər.
  • Menisk yırtığı; dizin qəfil dayanma, dönmə, məcburi dizi bükmə və ya döndərməyə səbəb olan fəaliyyətlərdə yaralana bilər.
  • Menisk  zədələri hər yaşda baş verə bilər. Gənclərdə menisk toxuması bütöv olduğu üçün ciddi travmalar nəticəsində yırtılır, lakin yaş artdıqca dizdəki degenerativ dəyişikliklər menisk yırtılmasına səbəb ola bilər. Kreslodan qalxarkən sadə bir bükülmə belə menisk yırtılmasına səbəb ola bilər. 65 və yuxarı yaşda olan insanların 40%-dən çoxunda müşahidə olunur.


Dözümlülük həddini aşan yüklər nəticəsində meniskin qopması daha çox gənc yaşlarda olur. Travmatik yırtıqlar ümumiyyətlə 10-40 yaş arasında müşahidə edilərkən, zamanla pisləşməsi nəticəsində meydana gələn degenerativ menisk yırtıqları 40 yaşdan sonra daha çox rast gəlinir.

Menisk yırtığının əlamətləri

  • Menisk  yırtıldıqda ödem səbəbiylə şişkinlik
  • Yırtılma dərəcəsindən asılı olaraq dizin əyilməsi və hərəkət edə bilməməsi
  • Hərəkət etməyə çalışarkən diz ağrısı
  • Hərəkət edərkən dizdən səs eşitmək
  • Kilitlənmə və ya bir nöqtədə ilişmə

Menisk yırtığı diaqnozu necə qoyulur?

Menisk  yırtıqlarının diaqnozunda həkim müayinəsi mühüm yer tutur. Müayinə zamanı Ortopediya və Travmatologiya həkimi meniskin oturduğu oynaq xəttində həssaslığın olub olmadığını yoxlayır. Gənc xəstələr tez-tez burxulma və ya dönmə nəticəsində dizdə ağrı və kilidlənmə hiss edirlər. Orta yaşlarda və daha yaşlılarda çömbəlmə, əyilmə kimi sadə hərəkətlərdən sonra bağlanma və ya asılma hissi ilə meniskin aşınmasına bağlı degenerativ yırtıqlar meydana gələ bilər. Həkim müayinə zamanı ağrı sahəsini, onun hərəkətlə əlaqəsini və şiddətini qiymətləndirir.

Həkiminiz müayinə zamanı McMurray, Apley və Steinman kimi testlər aparacaq. O, dizini əyərək, düzəldərək və döndərərək meniskin varlığını və şiddətini qiymətləndirəcək.

Menisk yırtıqlarının əməliyyatsız müalicəsi

Menisk  yırtığının yerləşdiyi yer qırmızıdırsa, yəni yırtıq qan tədarükü olan nahiyədədirsə, onun öz-özünə sağalma ehtimalı var. Bu bölgədəki menisk yırtıqlarının yaxşılaşmasını sürətləndirmək üçün əməliyyatsız üsullardan dəstək alına bilər.

  • İstirahət: Diz ağrısını ağırlaşdıran, xüsusən də dizin əyilməsinə və ya dönməsinə səbəb olan fəaliyyətlərdən çəkinmək lazımdır. Ağrının çox şiddətli olduğu hallarda, hətta yeriməkdən qaçınmaqla və ya qoltuq dəyənəklərindən istifadə etməklə dizdəki yükü azaltmaq olar.
  • Buz müalicəsi: Buz müalicəsi diz ağrısını və şişkinliyi azalda bilər. Bu terapiya gündə bir neçə dəfə bir səfərdə 20-25 dəqiqə dizə tətbiq oluna bilər. Buzun dəri ilə birbaşa təmas etməməsi üçün diqqətli olmaq lazımdır.
  • Bandaj: Dizin uyğun bir sarğı ilə sarılması ağrı və şişlik üçün müsbət nəticə verə bilər.
  • Boy: İstirahət zamanı şişkinliyi azaltmaq üçün ayağın altına yastıq qoymaq və ürək səviyyəsindən yuxarı qaldırmaq müsbət nəticə verir.
  • Dərman və ya dizə inyeksiya ilə müalicə (hialuron turşusu): Qeyri-steroid aspirin kimi antiinflamatuar preparatlar ağrı və şişkinliyi azalda bilər. Bundan əlavə, onların effektivliyi hələ elmi cəhətdən sübut olunmasa da, müalicədə əlavə vitaminlər kimi dərmanlardan da istifadə edilə bilər. Bu cür dərmanların “platsebo effekti” olması danılmaz faktdır. Dərmanların sağaldıcı təsiri olmasa da, araşdırmalar sübut edib ki, əksər xəstələrdə ağrılar azalır və ya yox olur. Köpəkbalığı qığırdaqları, hialuron turşusu və xondroitin sulfat preparatları kimi məhsullar şikayətlərin tezliyini və şiddətini azaldır, baxmayaraq ki, onların tibbi faydaları sübut olunmayıb. Xəstənin verilən müalicəyə inanması və yaxşılaşacağını düşünməsinin plasebo effekti dediyimiz psixoloji təsiri də bu təsirin izahında rol oynayır.
  • Fiziki terapiya: Dartma və gücləndirmə məşqləri dizdəki stressi azalda bilər. Bu cür hərəkətlər üçün fizioterapevtdən kömək almaq lazım ola bilər.

Menisk yırtığının qarşısına almaq üçün nələr diqqət edilməlidir?

Menisk yırtıqlarının qarşısını almaq çətindir, çünki onlar adətən oynaqların zədələnməsi və ya degenerasiyası nəticəsində baş verir. Bununla belə, bəzi ehtiyat tədbirləri diz zədəsi riskini azalda bilər.

  • Müntəzəm məşqlərlə bud əzələlərinizi güclü tutun.
  • Məşqə başlamazdan əvvəl yüngül məşqlərlə isinmək lazımdır.
  • İdman və ya məşq arasında kiçik fasilələr edin. Həddindən artıq yorğun əzələlər yaralanma riskinizi artıra bilər.
  • Etdiyiniz idman üçün doğru ayaqqabılardan istifadə etdiyinizə əmin olun.
  • Təlim intensivliyini birdən artırmayın.
  • Dizinizi gərginləşdirən hərəkətlərdən və fəaliyyətlərdən uzaq durmağa çalışın.
  • Çəki nəzarətini qoruyun

Menisk yırtığı ilə bağlı tez-tez verilən suallar

Menisk  yırtıqları öz-özünə sağalırmı?

Qığırdaqlı bir quruluşa sahib olan meniskin qan təchizatı məhduddur. Menisk  qidasını qan və oynaq kapsulundakı sinovial mayedən alır. Menisk  yırtıqlarını yerləşdiyi yerə və bərpa olunma qabiliyyətinə görə 3 bölgəyə bölmək mümkündür.

  • Qırmızı Nahiyə: Menisk  yırtığının hər iki kənarı damar nahiyəsindədir və bu nahiyədə qan axını var. Bu bölgədəki menisk yırtıqlarının əksəriyyəti müəyyən bir uzunluqdan aşağı olduqda əməliyyata ehtiyac olmadan öz-özünə müvəffəqiyyətlə sağala bilir və bu bölgədə təmir olunmuş yırtıqların sağalma sürəti son dərəcə yüksəkdir.
  • Qırmızı və Ağ Nahiyə (Menisk  kənar yırtıqları): Periferik damar nahiyəsindən başlayan bu menisk yırtıqları damar olmayan bölgəyə doğru uzanır. Bu menisk  yırtıqlarının bütün nahiyələrində istənilən qan axını mövcud deyil. Qan axınının olduğu yerlər olduğu kimi, qan axınının kifayət etmədiyi yerlər də var. Bu bölgədəki menisk yırtıqlarının sağalma şansı var, lakin müalicə üçün köməkçi üsullardan istifadə edilməlidir.


Ağ Bölgə: Bu menisk  yırtıqları tamamilə damar nahiyəsində meydana gələn yırtıqlardır. Bu səbəbdən bu nahiyədəki yırtıqlar adətən öz-özünə sağalmır. Menisk yırtığını bərpa edərkən sağalmanı artıran üsullardan istifadə edilməlidir.

Menisk  yırtığı təkrarlanırmı?

Dizdə iki menisk var. Yırtıq və bir hissəsi artroskopik əməliyyatla çıxarılan meniskin digər sağlam hissəsində ikinci bir yırtıq meydana gələ bilər. Bəzi menisk yırtıqları tikişlə müalicə edilə bilər. Tikişlə müalicə olunan meniskin yenidən yırtılması riski var.

Menisk  yırtığı idmana mane olurmu?

Menisk  yırtığı əməliyyatından sonra xəstələr idmana qayıda bilərlər. İdman fəaliyyətinə yenidən başlamaq üçün ortoped həkiminin göstərişi vacibdir. Erkən dövrdə aktiv idmanla məşğul olan şəxsə başqa bir idmanla məşğul olmaq tövsiyə oluna bilər (məsələn, qaçışçılar üzgüçülüklə məşğul olması kimi). Menisk  əməliyyatının böyüklüyü və yırtığın növü kimi faktorlar xəstənin idmana qayıtma müddətinə təsir edir.

Dizin ağrısız tamamilə əyilməsi və yenidən düzəldilə bilməsi vacibdir. Aktiv idman zamanı ağrı və şişkinlik olmamalıdır.

Əməliyyatdan sonra ağır idmanla məşğul olmaq üçün vaxt lazım ola bilər. Erkən başlayan və oynağı gərginləşdirən hərəkətlər diz sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər. Müəyyən bir mərhələdən sonra ortoped həkiminin uyğun gördüyü vaxtda üzməyə başlamaq diz oynaqlarının və əzələlərin güclənməsində müsbət nəticələr verə bilər.

Menisk  yırtığı müalicə olunmazsa nə olar?

Menisk  yırtığının uzun müddət müalicə edilməməsi qığırdaqların aşınmasına və geri dönməz zədələnməsinə səbəb ola bilər. Gec müalicələr dizdə ağrı və hərəkət məhdudiyyətlərinə səbəb ola bilsə də, uzun müddətdə qalıcı qığırdaq zədələnməsi və artrit problemləri yarana bilər.

Tags :

Paylaşmaq :