Teqlər :
Paylaşmaq :
Onurğa bədənimizin dik durmasını və hərəkət etmək qabiliyyətimizi təmin edir. Onurğa vertebra adlanan sümüklərdən ibarətdir. Fəqərələr arasında disklər adlanan dəstəkləyici toxumalar var. İntervertebral disklər fəqərələrə yüklənmənin qarşısını alır və hərəkət rahatlığını təmin edir.
Onurğanın ortasından onurğa beyni adlanan sinir şəbəkəsi keçir. Boynumuzda 7 fəqərə və onların arasında 5 disk var. Disklərin içi jelatin adlı maddə ilə doldurulur. Bu maddə nüvə pulposusu adlanır. Disklərin xarici tərəfi sərt toxuma olan annulus fibrosus ilə əhatə olunur və bağlar və ya əzələlər kimi müxtəlif birləşdirici toxuma elementləri ilə dəstəklənir.
7 boyun fəqərəsindən birincisi kəllənin bir az altında yerləşir. C1 olaraq təyin olunan bu fəqərə “atlas” adlanır. Onun altındakı C2 fəqərəsinə bağlanan atlas fəqərəsi başın fırlanma hərəkətində iştirak edir. Boyun nahiyəsində cəmi 7 fəqərədən 8 cüt sinir kökü çıxır. Fəqərə bölgəsində baş verən dəyişikliklər birbaşa bu sinirlərə və ya kanala təzyiq edərək müxtəlif simptomlara səbəb ola bilər.
Fəqərə adlanan onurğa sümükləri arasında, hərəkətlər zamanı meydana gələn şok dalğalarının udulmasından məsul olan jelatinli bir maddə var. Disk quruluşunun zədələnməsi nəticəsində bu materialın onurğa kanalına doğru yerdəyişməsi boyun yırtığı olaraq təyin olunur.
Travma, gərginlik, uzun müddət hərəkətsizlik və yaşlanma ilə əlaqədar diskin susuzlaşması nəticəsində disklərdə aşınma və funksiyaların itirilməsi baş verir. Diskin xarici təbəqəsi köhnəlir və ya yırtıldıqda, içindəki jelatinli maye fəqərələrə və sinir boşluqlarına sızır. Bu klinik mənzərə boyun yırtığı (servikal disk yırtığı) adlanır. Disk zamanla normal xüsusiyyətlərini itirir və kalsifikasiyaya uğrayır. Ətrafındakı sinirlərə təzyiq göstərir. Yırtıq nahiyəsində disk quruluşu kanala uzandıqdan və bu nahiyədəki sinirlər təsirləndikdən sonra orqanizm bu dəyişikliklərə iltihablı reaksiya verir. Bu hadisələr nəticəsində şəxs servikal disk yırtığına xas simptomlar yaşayır.
Boyun nahiyəsində yırtıq adətən fəqərələrin dayaq quruluşu olan annulus fibrosusun daha incə olduğu arxa və yanlarda baş verir.
Boynun uzun müddət hərəkətsiz qalması və bir nöqtəyə baxmaq, uzun müddət kompüter və televizor qarşısında oturmaq, idman etməmək və soyuq kondisionerli mühitdə olmaq boyun disk yırtığının əsas səbəbləridir. Bəzən problem yalnız struktur ola bilər. Uşaqlıq boynu yırtığında ailə faktorları da vacibdir. Bir insanın ailəsində servikal disk yırtığı varsa, onda onun baş vermə ehtimalı artır. Boyuna zərbələr və əvvəlki qəzalar da uşaqlıq boynu disk yırtığına səbəb ola bilər. Bundan əlavə, servikal disk yırtığı peşə xəstəliyi kimi də baş verə bilər. Servikal disk yırtığı ev işçiləri, sürücülər, bankirlər və uzun müddət kompüterlə işləməyi tələb edən peşələrdə çalışanlarda tez-tez rast gəlinir.
Yaşlanma servikal disk yırtığının inkişafına səbəb ola bilər. İnsan yaşlandıqca fəqərələr arasında yerləşən disklərdə degenerasiya baş verə bilər. Dəstək materialının jelatin xüsusiyyəti zamanla yoxa çıxdığından, insanda yırtıq əmələ gəlməsi asanlaşır.
Yaşlanmanın təbii bir hissəsi kimi meydana gələn uzun müddətli (xroniki) boyun disk yırtığının inkişafından sonra baş verən simptomlar irəliləməyə meylli ola bilər və adətən məkrli bir başlanğıc ola bilər. Travma və ya digər səbəblərdən qəfil (kəskin) uşaqlıq boynu yırtığı hallarında simptomlar yırtığın əmələ gəlməsinə səbəb olan hadisədən dərhal sonra başlayır və xroniki boyun yırtığının inkişafı ilə müqayisədə daha ciddi simptomlar meydana çıxır.
Radikulopatiya adlanan simptomlar yırtıqdan sonra həmin bölgədə başlayan və bədənin aşağı hissələrinə yayılan şikayətləri təsvir edir. Servikal disk yırtığından sonra insanın boynunda hiss edilən ağrı çiyin, qol və əllərə yayıla bilər. Ağrıdan əlavə, boyun radikulopatiyası olan insanlar boyundan əllərə qədər yanma, karıncalanma və zəiflik kimi simptomlarla müşayiət oluna bilər.
Müalicə olunmamış və inkişaf etmiş hallarda ehtiyatlı olmaq lazımdır, çünki xəstələr təsirlənmiş nahiyələrdə tam hissiyyat itkisi və iflic ola bilər.
““Məqsədimiz hər bir pasiyentimizin sağlam onurğada sağlama bədənə sahib olmasıdır”.”
Xəstə yuxarıda sadalanan şikayətlərlə həkimə müraciət etdikdə əvvəlcə həkim ətraflı fiziki müayinə aparır. Daha sonra o, müxtəlif biokimyəvi testlər və MRT, kompüter tomoqrafiyası və EMQ kimi radioloji testlər sifariş edə bilər. Bu müayinələrdə boyun yırtığının yeri, yırtığın şiddəti, sinir tutulmasının dərəcəsi müəyyən edilə bilər.
X-ray (düz rentgenoqrafiya) servikal disk yırtığının diaqnozu üçün tələb oluna bilən ilk rentgenoloji müayinədir. X-şüaları onurğa sütununu təşkil edən sümüklərin düzülüşü və bu sümüklərdə hər hansı degenerasiya olub-olmaması haqqında fikir verə bilər. Sümüklərin quruluşu üçün ən həssas radioloji müayinə kompüter tomoqrafiyasıdır (KT). Kompüter tomoqrafiyası ilə yırtıq nahiyədə kalsifikasiya kimi kimyəvi dəyişikliklər də aşkar edilə bilər.
Maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) xüsusilə yırtığın meydana gəldiyi bölgədə yumşaq toxuma dəyişikliklərini və yırtığı tam şəkildə görmək üçün ideal rentgenoloji müayinədir. Sinir kökünün çıxış nöqtəsinin müayinəsinə imkan verən MRT yırtıqların ətraflı təhlili üçün mühüm radioloji müayinə üsuludur.
Radioloji üsullarla yanaşı, servikal disk yırtığının diaqnozunda elektrodiaqnostik prosedurlar kimi təsnif edilən elektromiyoqrafiya (EMG) və sinir keçirmə tədqiqatları adlanan müayinələrdən də istifadə edilə bilər. Bu testlər xüsusilə boyun radikulopatiyası inkişaf edən xəstələrdə diaqnostik əhəmiyyətə malikdir.
Boyun disk yırtığına diaqnostik yanaşmanın birinci mərhələsində xəstənin şikayətləri araşdırılır, bu şikayətlər nə vaxt başlayıb, simptomları artıran və azaldan amillər hansılardır, şəxsin şikayətləri arasında radikulyar (əks olunan) ağrı əlamətləri olub-olmaması və keçmişdə bu məsələ ilə bağlı hər hansı müalicə alıb-almadığını.
Həkim tərəfindən edilən fiziki müayinə ilə xəstənin birgə hərəkət genişliyinin nə dərəcədə təsirləndiyi və şikayətlərin hərəkətlərdən necə təsirləndiyi araşdırılır. Bəzi şikayətlər müəyyən sinir kökləri ilə bağlıdır və bu əlamətlər rentgen diaqnostik müdaxilələrdən əvvəl xəstənin zədəsinin yerləşdiyi onurğanın nahiyəsi haqqında fikir verə bilər:
Gözlərdə və qulaqlarda ağrılar və baş ağrıları servikal disk yırtığının inkişafından sonra C2 sinir kökünün zədələnməsi səbəbiylə meydana gələ biləcək əlamətlər arasındadır. Bu bölgədəki lezyonlar, xüsusilə romatoid artrit kimi revmatik xəstəlikləri olan insanlarda əhəmiyyətlidir, çünki kəllə və atlas, yəni birinci fəqərə arasında bir problemi göstərə bilər.
Boyun, çiyin və arxa əzələlərində nəzərə çarpmayan həssaslıq və spazm c3 və c4 sinir köklərinə təzyiq nəticəsində boyun disk yırtığı olan xəstələrdə baş verən yüngül şikayətlərdir.
Servikal disk yırtığı səbəbiylə C5 sinir kökü təsirləndikdə, insan boyun və çiyin ağrılarına əlavə olaraq qolların yan tərəflərində hissiyat itkisi kimi əlamətlərlə qarşılaşa bilər. Çiyinləri yuxarı qaldırmaq və qolu dirsəkdə əymək kimi hərəkətlər də təsirlənə bilər və xəstə soruşulduğunda bu hərəkətləri edə bilməz. Xəstənin biseps (dirsəyin daxili tərəfi) refleksi araşdırıldıqda onun azaldığı aşkar edilir.
C5 sinir kökündə olduğu kimi, C6 sinir kökü servikal disk yırtığının inkişafından sonra təsirləndikdə, boyun və çiyin ağrısı şikayətləri meydana gəlir. Qolların və əllərin yanlarında və əlin son 2 barmağında hissiyat itkisi ola bilər. Dirsək və biləklə əlaqəli bəzi hərəkətlər təsirlənir və xəstə bu hərəkətləri yerinə yetirməkdə çətinlik çəkə bilər. Refleks müayinəsində xəstənin brachioradial (biləyin yan) refleksinin azaldığı təsbit edilir.
Onurğa beyninin boyun bölgəsindəki digər sinir köklərində olduğu kimi, c7 sinir kökünün servikal disk yırtığına görə zədələnməsi, insanın boyun və çiyin ağrısından şikayət etməsinə səbəb olur. Bilək və orta barmağın arxasında hissiyyat itkisi, bilək və dirsək hərəkətlərinin məhdudlaşdırılması bu xəstələrdə baş verən digər əlamətlərdir. Bu insanlarda triseps (arxa qol) refleksinin azaldığı təsbit edilir.
Bilək və əlin orta hissəsində hissiyyat itkisi ilə müşayiət olunan boyun və çiyin ağrıları C8 sinir kökünün təsirindən yaranan əlamətlər arasındadır. Bu xəstələrdə baş barmaq başda olmaqla bəzi digər barmaqların hərəkətləri və əlin tutma hərəkətləri də təsirlənir.
Boyun nahiyəsində sinir köklərinin ən aşağı seqmentində yerləşən t1 sinir kökü təsirləndiyi zaman boyun bölgəsindəki digər sinir köklərində olduğu kimi boyun və çiyin ağrıları əsas şikayətlərdir. Bu şikayətlər barmaq hərəkətlərində zəiflik və qolun orta hissəsində hissiyyat itkisi ilə müşayiət oluna bilər.
İnsanlarda ən çox rast gəlinən əlamətlər boyun ağrısı və birtərəfli uyuşma, qola yayılan uyuşma və karıncalanma kimi şikayətlərdir. Uşaqlıq boynu disk yırtığı olan xəstələrdə boyun ağrıları və digər şikayətlərlə müşayiət olunan bəzi simptomlar əsas bədxassəli (xərçəng) və ya yoluxucu xəstəliyə işarə edə bildiyi üçün vacib sayılır.
Əgər sizdə yuxarıda sadalanan əlamətlər varsa, sizə ən yaxın tibb müəssisəsinə müraciət etmək və neyrocərrahiyyə və fizioterapiya mütəxəssislərinə müraciət etmək tövsiyə olunur.
Müalicənin ilk prioriteti xəstənin maarifləndirilməsidir. Xəstəyə düzgün duruş və oturma mövqeyi öyrədilir. Ağır yükləri daşımaqdan çəkinmək lazımdır. Müalicə zamanı xəstələr yerli istilik terapiyasından çox faydalanırlar.
Dərman müalicəsi olaraq ağrıkəsicilər və əzələ gevşeticilər istifadə olunur. Seanslarda fiziki terapiya da konservativ (proqressiv) müalicənin planlaşdırılmasına daxil edilə bilər. Kəskin (qəfil başlayan) dövrdə boyunbağının istifadəsi xəstəyə ilk üç gündə rahatlıq verə bilər. Boyun əzələlərini zəiflədə biləcəyi üçün boyunbağının daha uzun müddət istifadə edilməsi tövsiyə edilmir. Boyunda itələmə, çəkmə və gərmə hərəkətləri təcrübəli fizioterapevtlər tərəfindən həyata keçirilə bilər. Servikal bel ətrafındakı əzələləri gücləndirmək üçün servikal disk yırtığı məşqləri tövsiyə olunur.
Bu məşqləri həkimin məlumatı və məsləhəti olmadan şüursuz şəkildə yerinə yetirməmək tövsiyə olunur, çünki mövcud problemi daha da pisləşdirə bilər:
Yataq kimi düz bir səthdə arxası üstə uzanaraq, sonra yavaş-yavaş başınızı arxaya doğru hərəkət etdirərək həyata keçirilir. Baş arxaya uzadıldıqdan və boyunda gərginlik yarandıqdan sonra insan 1 dəqiqə bu vəziyyətdə saxlanılır və sonra 1 dəqiqə istirahət edilir. Təxminən 5-15 təkrardan ibarət olan bu məşq zamanı şəxsin əlamətləri pisləşirsə, bu, məşqin dayandırılması lazım olduğunu göstərir.
Boyun gərmə məşqi üzü aşağı yatarkən başı yuxarıya doğru hərəkət etdirərək də həyata keçirilə bilər. Bu məşqin müddəti 5 ilə 10 saniyə arasındadır və 15-20 dəfə təkrarlanır.
Sırtüstü vəziyyətdə, qollar yanlarda yerinə yetirilən geri çəkmə məşqi çənəni sinəyə doğru hərəkət etdirərək həyata keçirilir. Çənə sinəsinə çatdıqdan sonra xəstə 5-10 saniyə bu vəziyyətdə saxlanılır və bu məşqi təxminən 15-20 dəfə təkrarlayır.
Bu məşqlərin məqsədi yırtıq nahiyəsində qan axını artırmaq, stressi azaltmaq və güc verməkdir. Bu məşqlərdən başqa boyun nahiyəsinə həddindən artıq təzyiq yaradacaq qaçış, atlama, ağır yük qaldırma və ani hərəkətlərdən qaçınmaq da vacibdir ki, servikal disk yırtığı olan xəstələrdə sağalma prosesi mənfi təsir göstərməsin. Ehtiyatlı olmaq lazımdır, çünki insan həyatı boyu belə zərərli fəaliyyətlərin nəticələrini yaşaya bilər.
Servikal yırtıqların əksəriyyəti əməliyyat olmadan sağalır. Xəstənin qollarında və əllərində proqressiv güc itkisi varsa və xəstə digər müalicələrə cavab vermirsə, cərrahi müdaxilə düşünülə bilər. Servikal disk yırtığı əməliyyatı neyrocərrahlar tərəfindən həyata keçirilən əməliyyatdır.
Çox şiddətli qol ağrısı varsa, həkim ağrıları aradan qaldırmaq üçün onurğa beyninin epidural boşluğuna kortizon preparatları yeridə bilər. Onurğaya inyeksiya üsulu rentgenoloji görüntüləmə vasitəsi ilə birbaşa yırtıq nahiyəsinə tətbiq edilən müalicə üsuludur. Bu müalicə sinir və diskdə ödem və iltihabı azaltmaq məqsədi daşıyır. Kortizon iynələri ilə insanın bəzi şikayətləri uzun müddət rahatlaşa bilər.
Servikal disk yırtığı olan xəstələrin təxminən 10%-də cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Bu əməliyyatın məqsədi diskin sinirə basan hissəsini çıxarmaqdır.
Tətbiq olunan prosedurdan asılı olaraq bu əməliyyat laminektomiya və ya diskektomiya adlanır. İrəliləyən nevroloji problemləri olan hallarda və ya digər müalicə üsullarına baxmayaraq xəstənin şikayətləri nəzarət altına alına bilmədiyi hallarda diski çıxararaq təkrar yırtığın qarşısını almaq üçün diskektomiya əməliyyatı tətbiq edilir.
Laminektomiya əməliyyatında cərrah sinir köklərinin çıxdığı nahiyəni genişləndirir və bu nahiyədəki təzyiqi azaldır. Cərrah bu proseduru mikroskopdan istifadə edərək kiçik bir kəsiklə həyata keçirir.
Bu gün xüsusilə bel nahiyəsində olan yırtıqlar cərrahi yolla tamamilə çıxarılaraq protezlərlə əvəz oluna bilir. Bu prosedur xəstə ümumi anesteziya altında olarkən həyata keçirilir. Ancaq protez tətbiqi hər xəstə üçün uyğun deyil. Xüsusilə yırtıqla yanaşı müxtəlif artrit və ya osteoporoz (sümük itkisi) xəstəlikləri olan insanlarda yırtıq təkcə bir nahiyədə deyil, onurğanın bir çox yerində degenerasiyaya səbəb olduğu üçün bu insanlarda protez istifadə edilən prosedurlara üstünlük verilmir.
Teqlər :
Paylaşmaq :