Plantar fasiit, ayaq barmaqlarından daban sümüyünə qədər uzanan və plantar fasia adlanan birləşdirici toxumanın iltihablaşması ilə xarakterizə olunur.
Plantar fasiit, ayaq barmaqlarından daban sümüyünə qədər uzanan və plantar fasia adlanan birləşdirici toxumanın iltihablaşması ilə xarakterizə olunur. Bu vəziyyət, daban bölgəsində şiddətli ağrıya səbəb olur və hərəkət məhdudiyyətinə yol aça bilər.
Adətən səhərlər və ya uzun müddət dincəldikdən sonra ayağa qalxanda ilk addımlarla birlikdə ağrı daha kəskin hiss olunur. Bu narahatlıq, yaş artdıqca daha tez-tez rast gəlinir və 45-65 yaş aralığındakı fərdlərdə geniş yayılmışdır.
Aparılan tədqiqatlar, plantar fasiitin uzun müddət müalicə edilməməsi halında daban mahmızı kimi ikincili narahatlıqların da ortaya çıxa biləcəyini göstərir.
Daban mahmızı, plantar fasiitin uzun müddətli gərginliyi nəticəsində daban sümüyündə kalsium yığılması ilə yaranır və müalicə edilmədikdə xroniki ağrıya səbəb ola bilər.
Plantar fasiit səbəbləri
Plantar fasiit, ayaq altındakı birləşdirici toxumaların həddindən artıq gərginləşməsi ilə meydana gəlir. Bu vəziyyət, xüsusilə qaçışçılar, aktiv idmançılar, piylənmədən əziyyət çəkən şəxslər və uzun müddət ayaq üstə qalan insanlarda geniş yayılmışdır.
Plantar fasia, həddindən artıq yüklənmə nəticəsində gərildikdə mikroskopik yırtıqlar yarana bilər və bu da iltihaba səbəb olar. Tədqiqatlar, plantar fasiitin yaranmasında ayağın içə basması (pronasiya), sərt baldır əzələləri və artıq çəki kimi amillərin böyük rol oynadığını ortaya qoyur.
Səhv ayaqqabı seçimi (xüsusilə hündürdaban və ya dəstəksiz ayaqqabılar),
Uzun müddət sərt zəminlərdə yerimək,
Ağır fiziki fəaliyyətlər (qaçış, tullanma, rəqs),
Plantar fasiitin yaranmasında hamiləlik dövründə yaşanan çəki artımı da vacib bir amildir. Xüsusilə hamiləliyin son dövrlərində plantar fasiit hallarına daha tez-tez rast gəlinir.
Plantar Fasiitdə daban ağrısının səbəbləri və risk faktorları
Elmi ədəbiyyat, plantar fasiit üçün müxtəlif risk faktorlarını ortaya qoymuşdur. Bunlar arasında xüsusilə aşağıdakı vəziyyətlər önə çıxır:
Hündürdaban və ya dəstəksiz ayaqqabılar geyinmək,
Uzun müddət sərt zəminlərdə dayanmaq və ya yerimək,
Səhv addımlama mövqeləri,
Qeyri-kafi ayaq əzələlərinin inkişafı və artıq çəki.
Bu faktorların mövcudluğu plantar fasiitin yaranma riskini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Xüsusilə piylənmə, plantar fasia üzərindəki təzyiqi artıraraq, toxumaya zərər verir və iltihaba səbəb olur.
Plantar fasiit əlamətləri
Plantar fasiit, adətən ayaq altında və dabanda ağrı ilə özünü göstərir. Xüsusilə səhərlər yataqdan qalxdıqdan sonra ilk addımlarla birlikdə ağrı daha kəskin hiss olunur.
Bu ağrı gün ərzində yüngülləşə bilsə də, uzun müddət ayaq üstə qalma və ya yerimədən sonra təkrar arta bilər.
Plantar fasiitin irəliləmiş mərhələlərində ağrı təkcə dabanda deyil, ayaq altının tamamında və Axilles vətərində də hiss edilə bilər.
Yanma, batma və sızıltı kimi əlamətlər xəstənin həyat keyfiyyətinə mənfi təsir edərkən, bu vəziyyət müalicə edilmədikdə diz, omba və hətta bel bölgəsində belə ağrılara səbəb ola bilər.
Plantar fasiit müalicəsi
Plantar fasiitin müalicəsində fizioterapiya və ortopedik altlıqların istifadəsi, elmi tədqiqatlarla dəstəklənən ən təsirli üsullardan biridir.
Fərdi ortopedik altlıqlar, sizə xüsusi olaraq dizayn edilərək plantar fasiitin səbəb olduğu səhv addımlama və ayaq quruluşu pozğunluqlarını düzəltməyi hədəfləyir.
Beləliklə, xəstələr düzgün addımlayaraq daban üzərindəki təzyiqi azaldır və ağrı nəzarət altına alınır. Ortopedik altlıqlarla yanaşı, plantar fasiitin müalicəsində fizioterapiya tətbiqləri də böyük rol oynayır.
Plantar fasiitin müalicəsində fizioterapevt dəstəyi çox vacibdir!
Fizioterapiya, plantar fasiitin müalicəsində effektivliyi elmi olaraq sübut edilmiş bir yanaşmadır. Fizioterapevtlər, xəstənin həyat tərzi, ağrı səviyyələri və fiziki vəziyyəti kimi amilləri nəzərə alaraq fərdi bir müalicə planı tərtib edir.
Bu plan, ağrını azaltmağa, funksionallığı bərpa etməyə və xəstəliyin təkrarlanma riskini azaltmağa yönəlmişdir.
Burada tətbiq ediləcək texnika və metodlar “görəsən plantar fasiitin müalicəsi varmı?” sualına da əhəmiyyətli dərəcədə cavab olacaqdır. Lakin unudulmamalıdır ki, plantar fasiit müalicəsi və digər bütün müalicə metodlarında mütləq müvafiq həkim diaqnozu və fizioterapiyaya uyğunluq olmalıdır.
Mövzumuza davam etsək, ümumilikdə fizioterapiyaya yönəlmiş texnika və metodlar çərçivəsində plantar fasiit müalicə proqramında yer alan əsas tətbiqlər bunlardır:
Əsnəmə və Dartma Hərəkətləri: Plantar fasia və Axilles vətərinin elastikliyini artırmaq məqsədilə edilən bu hərəkətlər, plantar fasiitin müalicəsində xüsusilə səhər saatlərində ağrını yüngülləşdirməyə kömək edir.
Əzələ Gücləndirmə Hərəkətləri: Baldır və ayaq əzələlərini gücləndirən hərəkətlər, plantar fasiaya düşən yükü azaldır və birləşdirici toxumaların dəstəklənməsinə kömək edir. Plantar fasiitin müalicəsində vacib hərəkətlər sırasındadır.
Manual Terapiya: Yalnız fizioterapevt tərəfindən tətbiq olunan miofasial yumşaltma texnikaları, əzələlərin və toxumaların rahatlamasını təmin edərək ağrının idarə olunmasını yaxşılaşdırır. Plantar fasiitin müalicəsində manual terapiya texnikaları və metodları çox vacib bir yerə sahibdir.
Kinezio Bantlama: Plantar fasiitin müalicəsində ayaq altındakı toxumaların düzgün şəkildə dəstəklənməsi məqsədilə tətbiq olunan bu texnika, plantar fasiaya düşən stresi azaldır və sağalma prosesini sürətləndirir.
Bundan əlavə, fizioterapiya və reabilitasiya tətbiqləri çərçivəsində fizioterapevt üsul və metodları daxilində etibarlılığı və elmi əsası sübut edilmiş digər metodlara nəzər salsaq:
Plantar fasiit tamamilə keçirmi?
Plantar fasiitin tamamilə sağalıb-sağalmayacağı müxtəlif amillərdən asılıdır və bu mövzuda elmi tədqiqatlar fərqli nəticələr təqdim edir. Ümumiyyətlə, uyğun müalicə və idarəetmə yanaşmaları ilə plantar fasiit simptomları əhəmiyyətli dərəcədə yüngülləşdirilə bilər və hətta tamamilə aradan qaldırıla bilər. Ancaq bəzi hallarda simptomlar xroniki hala gələ bilər.
Elmi məlumatlara görə, plantar fasiit hallarının 90%-dən çoxu cərrahi olmayan üsullarla uğurlu şəkildə müalicə edilə bilər. Bu üsullar arasında fizioterapiya, ortopedik altlıqlar, əsnəmə və gücləndirmə hərəkətləri kimi müalicələr yer alır. Fizioterapiya, xüsusilə plantar fasiitin müalicəsində təsirli bir rol oynayır. Tədqiqatlar göstərir ki, əzələləri gücləndirmə, plantar fasia əsnətmə və manual terapiya tətbiqləri ilə xəstələrin 80-90%-də simptomlar əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşır.
Digər tərəfdən, xroniki plantar fasiit hallarında sağalma müddəti daha uzun ola bilər və simptomlar təkrarlana bilər. Fərdi ortopedik altlıq istifadəsi, təkrarlanan plantar fasiit hallarının qarşısını almaqda vacib bir köməkçidir. Tədqiqatlar, bu altlıqların plantar fasia üzərindəki stresi azaltdığını və uzunmüddətli sağalmaya töhfə verdiyini ortaya qoyur.
Nəticə olaraq, plantar fasiit böyük ölçüdə müalicə edilə bilən bir vəziyyətdir və halların əksəriyyətində simptomlar uyğun müalicə ilə nəzarət altına alına bilər. Ancaq xroniki və müalicəyə davamlı hallar üçün sağalma prosesi daha uzun ola bilər.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
